Jan Daniel Andrzej Józef Janocki, znany także pod różnymi formami swojego nazwiska, takimi jak Jaenisch, Janozki oraz Jönisch, był postacią niezwykle ważną dla polskiej kultury. Urodził się pod koniec grudnia 1720 roku w Międzychodzie, a zmarł 29 października 1786 roku w Warszawie.
Był on nie tylko bibliotekarzem, ale również dostrzegalnym bibliografem, który zyskał uznanie jako prefekt Biblioteki Załuskich. Jego wkład w rozwój biblioteki oraz szerzenie wiedzy jest nie do przecenienia.
Życiorys
Jan Daniel Janocki przyszedł na świat w Międzychodzie, położonym w Wielkopolsce, w rodzinie, która, choć prawdopodobnie zniemczona, miała serbołużyckie korzenie. Jego ojciec był krawcem i handlarzem drewnem, a ja jego pierwszym językiem komunikacji był niemiecki. Mimo to, Janocki zawsze uważał Polskę za swoją ojczyznę.
W swojej młodości, edukację rozpoczął w szkole Św. Krzyża w Dreźnie, gdzie jednocześnie pełnił rolę chórzysty w tamtejszej kapeli elektorskiej. Następnie, dzięki przyznaniu stypendium, kontynuował swoje studia w instytucie pedagogicznym w Pforcie, na obszarze otoczonym przez rzekę Salę, blisko Naumburga, między 21 lipca 1738 a 16 lipca 1744.
W czasie nauki w Pforcie, Janocki zyskał wielu cennych kolegów, wśród których znajdowali się tacy jak Friedrich Gottlieb Klopstock oraz Johann Elias Schlegel. W tym okresie rozwijał także swoje zamiłowanie do bibliofilstwa, wykorzystując możliwości wyjazdów do rodzinnych stron, aby lepiej poznać wielkopolskie biblioteki i nawiązać kontakty z uczonymi oraz innymi miłośnikami książek w Dreźnie, w tym z B. H. Jonischem.
W marcu 1745 roku, Jonisch zapoznał Janockiego z A. S. Załuskim, co wkrótce zaowocowało jego rekomendacją na stanowisko bibliotekarza i sekretarza Józefa Andrzeja Załuskiego, które Jan objął na początku czerwca tego samego roku. Przez okres niemal pięciu lat, potwierdzony był jedynie w roli sekretarza Załuskiego do roku 1750.
Po jego nawróceniu na katolicyzm i przyjęciu minimalnych święceń kapłańskich 30 listopada 1750, przyjął nowe imiona: Andrzej Józef. W lipcu 1751 roku zyskał tytuł prefekta Biblioteki Załuskich, która została otwarta w 1747 roku. Jako korespondent lipskiego czasopisma Neue Zeitungen von Gelehrten Sachen, a także kanonik kolegiaty skalbmierskiej (grudzień 1750) oraz kanonik katedralny kijowski (marzec 1760), jego znaczenie w kręgach bibliofilskich rosło.
W związku z bezpośrednim prowadzeniem Biblioteki przez J. A. Załuskiego, Janocki pełnił różnorodne funkcje pomocnicze. Pilnował on robot budowlanych, dbał o porządek w księgozbiorze, a także sporządzał katalogi biblioteczne i aukcyjne. Współpracując z J. A. Załuskim, pracował również nad słownikiem bio-bibliograficznym Bibliotheca Polona Magna Universalis. Niestety, ze względu na problemy zdrowotne, stracił wzrok w 1775 roku.
Twórczość
Główne publikacje
Na liście znaczących osiągnięć Janockiego znalazły się różnorodne słowniki bio-bibliograficzne, które nie tylko dostarczały wiedzy, ale również miały istotne znaczenie dla rozwoju literatury. Wśród nich wyróżniają się prace takie jak: Polonia litterata nostri temporis, cz. 1, wydana we Wrocławiu w 1750 roku, oraz Lexicon derer itztlebenden Gelehrten in Polen, tomy 1-2, opublikowane we Wrocławiu w 1755 roku, z dostępem do cyfrowej wersji. Ponadto, Janocki jest autorem serii Janociana, która dokumentuje ważne postacie i wydarzenia w Polsce ze wspomnieniem ich właścicieli, wydawanej między 1776 a 1779 rokiem w Warszawie i Lipsku, a także trzeciego tomu wyedytowanego przez S. B. Lindego w 1819 roku.
Nie można zapomnieć o jego wkładzie w katalogi Biblioteki Załuskich, które obejmują dokumentację dotyczącą rzadkich polskich książek, wydanych od 1747 do 1753 roku. W szczególności, wyróżnia się pierwszy polski katalog rękopisów, Specimen catalogi codicum manuscriptorum Bibliothecae Zaluscianae, który zawiera opisy pięciuset rękopisów, zróżnicowanych pod względem formatów oraz języków, opublikowany w Dreznie w 1752 roku. Jego prace dostarczały także cennych informacji o zasługach rodziny Załuskich na polu kultury poprzez Bibliographia Zalusciana, pozycję chałupniczą, wydaną w Berdyczowie i Warszawie w latach 1763-1766, mającą w sobie mnóstwo cennych notatek i zdjęć.
Janocki przyczynił się także do publikacji czasopisma Polnischer Büchersaal, którego pierwszy zestaw ukazał się w 1756 roku oraz do kronik współczesnego życia literackiego i naukowego, w tym Excerptum Polonicae litteraturae huius atque superiorisaetatis, wydawanego we Wrocławiu w latach 1764-1766.
Pozostałe utwory
Wśród innych znaczących dzieł Janockiego wyróżniają się Kritische Briefe an vertraute Freunde geschrieben, które wydano w Dreźnie w 1745 roku, dedykowane B. H. Jonischowi. Drugim ważnym tytułem jest Litterarum in Polonia instauratores, publikacja z Lipska z tego samego roku, a także Litterarum in Polonia propagatores, wydane w Gdańsku w 1746 roku, które doczekało się kolejnej publikacji w 1753 roku jako część kolekcji Scriptorum rerum Polonicarum et Prussicarum.
Janocki również opublikował Polnischer Büchersaal, ukazujący działanie polskich mecenasów i literatów, której pierwsza część została wydana we Wrocławiu w 1756 roku, oraz Serenissimi et potentissimi principis Stanislai Augusti regis Poloniarum imago w Lipsku w 1764 roku, w dwóch wydaniach. Z kolei Parens Patriae Stanislaus Augustus, zbiór poświęcony Stanisławowi Augustowi, został opublikowany w Warszawie w 1772 roku.
Wielu z jego fragmentów zostało wydrukowanych i omówionych przez W. Mitzlera de Kolof w Acta Litteraria (1755-1756) i Warschauer Bibliothek (1753-1755). Ważne jest również zauważenie, że Janocki był zamieszany w wydanie życiorysu J. A. Załuskiego, co często było mylnie przypisywane jego osobie, gdyż sam Janocki wykonał tylko korektę oraz opracował przypisy.
Listy i materiały
W zasobach Janockiego pojawiają się nie mniej ważne listy oraz materiały. Jednym z kluczowych dokumentów jest rękopis listu do A. S. Załuskiego, który znajduje się w Bibliotece Narodowej, sygn. 3226. Janocki prowadził również szeroką korespondencję z J. A. Załuskim, obejmującą lata 1746-1763 oraz bez daty, ze zgromadzonymi rękopisami z sygnaturami 3246-3247, 3249-3252, oraz 3262-3263.
Do innych ważnych źródeł należy również korespondencja z B. H. Jonischowem oraz I. Potockim, gdzie ostatni list datowany na 1775 rok został opublikowany przez K. Estreichera. Janocki zebrał także papiery i listy oraz dokumenty, które obecnie znajdują się w Bibliotece Publicznej im. Sałtykowa-Szczedrina w Leningradzie.
Wszystkie te materiały przyczyniają się do znaczenia Janockiego w polskiej literaturze i kulturze, podkreślając jego rolę jako autorytetu w dokumentacji literackiej i historycznej.
Przypisy
- Pewien bibliotekarz patronuje gorzowskiej ulicy.
- T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 19.01.1967 r.
Pozostali ludzie w kategorii "Inne":
Stanisław Wrembel | Janusz Nawrot | Manuel Joël | Zygmunt Unrug | Wiktor Kinecki | Eugeniusz Biesiadka | Teresa Remiszewska | Hermann TietzOceń: Jan Daniel Janocki